Czy policjant niebędący na służbie może wystawić mandat?

Podejmowanie interwencji i działań przez policjantów poza godzinami pracy

Poruszany przez Panią temat jest bardzo interesujący, mimo iż w praktyce nie budzi żadnych wątpliwości, to kwestią interesującą jest, na jakiej podstawie wszyscy akceptują i popierają podejmowanie interwencji i działań przez policjantów poza wyznaczonymi godzinami pracy.

Po pierwsze, obowiązek policjantów do interweniowania w sytuacjach naruszenia prawa, porządku publicznego czy tylko ich zagrożenia wywodzony jest z jednej z podstawowych zasad prawa karnego, tj. obowiązku obywateli do „społecznej denuncjacji”. Wynika to z treści art. 304 Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.) stanowiącego: „Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję”.

Zobacz też: Parkowanie na drodze wewnętrznej

Czy każdy ma prawo ująć osobę popełniającą przestępstwo?

Kolejną podstawę dla działania policjantowi po służbie daje art. 243 § 1 K.p.k. mówiący: „Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.”.

Najważniejszą jednak podstawą dla podejmowani działań przez policjantów poza służbą jest treść roty ślubowania, do przestrzegania której są zobowiązani policjanci zarówno na służbie, jak i w życiu prywatnym. Treść ślubowania zapisana została w art. 27 ust. 1 ustawy o policji. Zgodnie z nią przed podjęciem służby policjant składa ślubowanie według następującej roty:

„Ja, obywatel Rzeczypospolitej Polskiej, świadom podejmowanych obowiązków policjanta, ślubuję: służyć wiernie Narodowi, chronić ustanowiony Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej porządek prawny, strzec bezpieczeństwa Państwa i jego obywateli, nawet z narażeniem życia. Wykonując powierzone mi zadania, ślubuję pilnie przestrzegać prawa, dochować wierności konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, przestrzegać dyscypliny służbowej oraz wykonywać rozkazy i polecenia przełożonych. Ślubuję strzec tajemnic związanych ze służbą, honoru, godności i dobrego imienia służby oraz przestrzegać zasad etyki zawodowej.”

Podkreślić jednak należy, że zarówno ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, jak również akty wykonawcze nie regulują kwestii dotyczącej obowiązku podejmowania czynności służbowych przez policjanta będącego poza służbą.

Istotne jest tu stanowisko Komendy Głównej Policjo oraz Biura Kryminalnego Policji stwierdzające:

„Czas pełnienia służby policjanta jest określony wymiarem jego obowiązków. Zasadą jest, że policjanci wykonują czynności służbowe w przyjętym dla nich rozkładzie czasu służby. Przepisy nie rozstrzygają jednoznacznie kwestii charakteru obowiązku, jaki spoczywa na policjancie w sytuacji zaistnienia przestępstwa, którego jest świadkiem poza godzinami jego służby. O ile nie budzi zasadniczych wątpliwości samo istnienie obowiązku, o tyle trudno jednoznacznie wskazać, jakiego rodzaju jest to obowiązek. W szczególności powstaje pytanie, czy obowiązek ten ma charakter obowiązku prawnego, czy też obowiązku społecznego – powinności. Podzielić należy pogląd Biura Kryminalnego KGP (stanowisko poniżej), że w zależności od sytuacji policjant poza czasem swojej służby wskutek niepodjęcia czynności może ponosić odpowiedzialność karną na zasadach ogólnych, jak każdy inny człowiek, ale również za niedopełnienie obowiązków.

Przeczytaj też: Ile czasu ma policja na wystawienie mandatu za kolizję

Czy policjant poza czasem służb jest zobowiązany przestrzegać złożonego ślubowania?

Policjant poza czasem pełnienia służby jest bowiem obowiązany przestrzegać złożonego ślubowania, z którego wynika obowiązek ochrony porządku prawnego oraz strzeżenia bezpieczeństwa Państwa i jego obywateli, nawet z narażeniem życia. Obowiązki te sprowadzają się zatem nie tylko do przestrzegania prawa, do czego zobowiązany jest każdy, lecz także do działania na rzecz ochrony ww. wartości. Niewątpliwie standard wymogów w zakresie przestrzegania prawa, w stosunku do policjanta, jest wyższy aniżeli powszechnie, gdyż wstępując do służby i składając ślubowanie przyjmuje on na siebie szczególne obowiązki. W okolicznościach konkretnej sprawy łatwiej jest dokonać oceny prawnej sytuacji, aniżeli generalizując.

Zgodnie z rotą ślubowania zawartą w art. 27 ustawy o Policji na policjancie ciążą obowiązki, i niepodjęcie określonych czynności może skutkować odpowiedzialnością karną z art. 231 § 1 K.k. (niedopełnienie obowiązków). Należy jednak mieć na uwadze, że przystępując w czasie wolnym od służby do interwencji, ujawniając się jako policjant, działając nieadekwatnie do zagrożenia, można narazić się na odpowiedzialność karną – przekroczenie uprawnień.

Funkcjonariusz Policji w czasie wolnym od służby, będąc świadkiem popełnianego przestępstwa, podejmując czynności zatrzymania sprawcy, może dokonać tego w dwojaki sposób, tzn. nie ujawniając się, że jest policjantem i dokonać ujęcia obywatelskiego lub okazując legitymację służbową i informując osobę zatrzymywaną, że jest policjantem, dokonać zatrzymania procesowego, art. 244 § 1 K.p.k.

Zobacz również: Złe parkowanie

Naruszenie nietykalności lub czynna napaść na policjanta

Jeżeli sprawca dokonał naruszenia nietykalności lub czynnej napaści na policjanta, który nie okazał legitymacji służbowej, a miało to związek z wykonywaniem przez niego czynności służbowych lub nastąpiło w trakcie wykonywania czynności służbowych, a sprawca wiedział, iż działa w stosunku do funkcjonariusza Policji, wówczas policjantowi przysługuje pełna ochrona prawna. Dotyczy to również sytuacji, gdy policjant został zaatakowany w czasie wolnym od służby, ale w związku z prowadzonymi w przeszłości czynnościami służbowymi wobec sprawcy napaści, naruszenia nietykalności.

Jak się wydaje, uprawniona jest teza: funkcjonariusz Policji podejmując w czasie wolnym od służby działania zmierzające do ochrony porządku prawnego w zgodzie z rotą ślubowania, działa w ramach obowiązków służbowych lub w związku z nimi, a tym samym korzysta ze wzmożonej ochrony prawnej, wówczas jednak musi działać stosownie do wewnętrznych wymogów regulujących wykonanie określonych czynności służbowych.”

Stanowisko to publikowane jest na stronach Informacyjnego Serwisu Policji w zakładce wiadomości dla policjantów i pracowników policji.

Czy policjant podejmujący interwencję poza służbą jest traktowany tak samo jak policjant na służbie?

Tak więc policjant, który podejmuje interwencję poza służbą traktowany jest tak samo jak policjant na służbie i musi przestrzegać tych samych zasad podczas interwencji. Oznacza to, iż może on wystawić mandat jednak z zachowaniem procedur.

Procedura wystawiania mandatu przez policjanta

Procedura wystawienia mandatu opisana jest w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie nakładania grzywien w drodze mandatu karnego. Funkcjonariusz nakładający grzywnę, zwany dalej „funkcjonariuszem”, na żądanie sprawcy wykroczenia jest obowiązany okazać dokument uprawniający go do nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego (§ 3). Jednakże okazanie takiego dokumentu (np. wyciągu z ustawy) następuje jedynie na żądanie osoby karanej.

Po drugie, policjant ma prawo, a wręcz obowiązek wylegitymowania osoby zatrzymanej. Zgodnie z rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. o sposobie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów i jego § 7:

„Policjant dokumentuje legitymowanie osoby w notatniku służbowym lub na odpowiednim nośniku technicznym albo w notatce służbowej, określając datę, czas, miejsce i przyczynę legitymowania oraz następujące dane osoby legitymowanej:

1) imię (imiona) i nazwisko oraz adres zamieszkania lub pobytu;

2) numer PESEL, a w przypadku braku informacji o numerze PESEL: datę i miejsce urodzenia oraz imiona rodziców i nazwisko rodowe;

3) rodzaj i cechy identyfikacyjne dokumentu, na podstawie którego ustalono tożsamość osoby legitymowanej.”

Wypisując mandat, policjant musi posługiwać się wzorem urzędowym mandatu z tzw. bloczka lub też mandatem wygenerowanym przy wykorzystaniu systemu teleinformatycznego, który to szczegółowo określony jest w Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie nakładania grzywien w drodze mandatu karnego. Formularz, przy wykorzystaniu którego nakłada się grzywnę w drodze mandatu karnego, składa się z 5 odcinków: „A”, „B”, „C”, „D” i „E”, oznaczonych serią i numerem, ułożonych w książkę w postaci bloczka, umieszczoną w zespolonym pakiecie, z zachowaniem ciągłości numeracji. Odcinki „A”, „B”, „C” i „D” są wykonane na papierze samokopiującym. Mandat generowany przez system różni się od „tradycyjnej wersji” tym, iż nie jest on ułożony w książkę w postaci bloczka i nie posiada odcinków samokopiujących, a seria i numer mandatu są nadawane przez system automatycznie z puli numerów przydzielonych (§ 2-2a rozporządzenia).

Prawo odmowy przyjęcia mandatu przez sprawcę wykroczenia 

Przed wręczeniem mandatu funkcjonariusz ma obowiązek pouczyć sprawcę wykroczenia o prawie odmowy przyjęcia mandatu karnego i o skutkach prawnych takiej odmowy (§ 6). W przypadku wyrażenia zgody na przyjęcie mandatu, wręcza się go sprawcy, za pokwitowaniem. Sprawca wykroczenia potwierdza przyjęcie mandatu karnego kredytowanego, składając czytelny podpis na odcinku „C” formularza. Sprawca wykroczenia ukarany mandatem karnym kredytowanym otrzymuje odcinki „A”, „B” i „C” formularza (§ 4 ust. 2 i 3).

Co bardzo istotne, obowiązek wręczenia właściwych odcinków następuje jedynie w przypadku przyjęcia mandatu przez sprawcę, nie wydaje się ani odcinków mandatu, ani żadnego innego dokumentu w sytuacji, gdy sprawca odmówi przyjęcia mandatu.

Zgodnie z ustawą o Policji przy wykonywaniu czynności administracyjno-porządkowych nieumundurowany policjant obowiązany jest na żądanie obywatela okazać legitymację służbową lub znak identyfikacyjny w taki sposób, aby zainteresowany miał możliwość odczytać i zanotować numer i organ, który wydał legitymację, oraz nazwisko policjanta (art. 61 ust. 2).

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.